Hidžrom na ustavni poredak

Nakon što su 2. februara 2010. skoro sve sigurnosne agencije u BiH u koordiniranoj akciji kodnog imena Svjetlost izvršile raciju u selu Gornja Maoča i tom prilikom uhapsile osam osoba^[1], uslijedili su brojni medijski napisi, kako u BiH tako i u regionu, u kojima se ova akcija analizirala iz različitih uglova. U svim tim analizama primarni fokus bio je na činjenici da su uhapšeni pripadnici skupine kojima su se na teret stavljale ozbiljne optužbe - kao što su ugrožavanje teritorijalne cjeline BiH, napad na ustavni poredak BiH i izazivanje narodnosne, rasne ili vjerske mržnje, razdora i netrpeljivosti- bili pripadnici „selefijske (tzv. vehabijske) zajednice. Ono što je izostalo u čitavoj javnoj raspravi o uzrocima koji su doveli do stvaranja situacije u Gornjoj Maoči koja je na kraju kulminirala spektakularnom akcijom u kojoj je učestvovalo preko 650 specijalaca iz čitave BiH, jeste analiza učenja i ideologije koja je ovu skupinu muslimana dovela u konflikt sa državom i njenim pravnim poretkom. Većina izvještaja se zaustavljala na konstataciji kako su stanovnici Gornje Maoče i oni koji su se tu okupljali „zavedeni vehabijskom interpretacijom islama".

Međutim, evidentno je da u Bosni i Hercegovini egzistiraju i drugi ogranci selefijskog pokreta koji nisu dosegli stepen radikalizacije skupine iz Gornje Maoče i koji su već dugo u otvorenom ideološkom sukobu sa uhapšenim duhovnim vođom maočanske zajednice, Nusretom Imamovićem.

To nas dovodi do vrlo bitnog zaključka koji se često zanemaruje kada se analizira čitav fenomen selefijskog pokreta, pa i islamizma uopće, kako kod nas tako i u svijetu, a to je da se ne radi o monolitnoj zajednici. Iako se selefije doživljavaju kao jedinstvena i monolitna zajednica, oni to danas nisu. Naprotiv, radi se o jednom od islamističkih pokreta sa najvećim brojem sukobljenih frakcija.

Ko su selefije ili vehabije?

Selefije (ar. selef, prethodnici, prve generacije muslimana) ili islamski tradicionalisti su pokret nastao oko učenja i djelovanja reformatora sa Arabljanskog poluotoka, šejha Muhammeda bin Abdul-Vehhaba (1703-1787.). Iako su kod nas, ali i u svijetu, poznati kao vehabije (po osnivaču pokreta Abdulvehabu), sljedbenici ovog pokreta ne prihvataju taj naziv. Štaviše, jedno od njihovih ključnih učenja je suprotstavljanje kultu ličnosti.

Iako se selefije doživljavaju kao jedinstvena i monolitna zajednica, oni to danas nisu. Naprotiv, radi se o jednom od islamističkih pokreta sa najvećim brojem sukobljenih frakcija.

Ovo je pokret koji insistira na očuvanju islamskog učenja o monoteizmu (ar. tevhidu) suprotstavljajući se svim inovacijama (ar. bidatima) u muslimanskoj praksi i učenju, što je vidljivo i iz letimičnog pregleda samo naslova knjiga koje štampaju i distribuiraju. Za sebe kažu da teže povratku Kur'anu, sunnetu i praksi prve generacije muslimana.

U nastojanju da ponovo stvore društvo po uzoru na ono koje je postojalo za vrijeme poslanika Muhameda ili neposredno nakon njegove smrti (period za koji drže da je zlatno doba islama i muslimana) selefije se u svojoj argumentaciji pozivaju na praksu prvih generacija muslimana smatrajući je normativnom. Međutim, iako konzervativni tradicionalisti u svome pozivanju na muslimansku tradiciju, oni su izrazito selektivni. Naime, savremene selefije su razvile doktrinu (nazivaju je metodikom ili menhedžom) slijeđenja samo „ispravnih prethodnika" (ar. selefus-salih) čime priznaju samo praksu određene skupine islamskih učenjaka koja zadovoljava njihove kriterije dosljednog slijeđenja prakse Poslanika. Zato su oni spremni nasrnuti na tradicionalne vrijednosti islamske tradicije, ukoliko odstupa od njihovog menhedža. Otud njihovo neprijateljstvo prema tradicionalnim sufijskim tarikatima, pa i prema stoljetnoj bošnjačkoj tradiciji.

Selefije u Bosni

Selefijski pokret (tzv. vehabije) u BiH od rata, kada je dolaskom dobrovoljaca iz arapskog svijeta počeo puštati svoje korijene među bošnjačkim mladićima i djevojkama, doživio je postepenu ideološku preobrazbu koje čak i sami pripadnici pokreta nekada nisu bili svjesni. Iako je ta ideološka transformacija bila uslovljena bosanskohercegovačkim društvenim okolnostima, daleko veći utjecaj imali su globalni trendovi, naročito dešavanja unutar matičnog pokreta u Saudijskoj Arabiji. Upravo zato se  ključ za razumijevanje svih islamističkih pokreta, a ne samo selefija,  u Bosni i Hercegovini krije ne samo u vjersko-sociološkom kontekstu našeg društva, nego i u ideološkim trvenjima unutar matičnih pokreta u islamskim zemljama čiji su bosanski islamisti samo zastupnici i eksponenti.

Ključ za razumijevanje svih islamističkih pokreta, a ne samo selefija,  u Bosni i Hercegovini krije se ne samo u vjersko-sociološkom kontekstu našeg društva, nego i u ideološkim trvenjima unutar matičnih pokreta u islamskim zemljama čiji su bosanski islamisti samo zastupnici i eksponenti sukobljenih frakcija

I kao što smo rekli, iako se selefije doživljavaju kao jedinstvena i monolitna zajednica, danas su oni jedan od islamističkih pokreta sa najvećim brojem od kojih većina ima vlastitu viziju islamizacije svijeta i društava u kojima djeluju. Jedno je zajedničko za sve njih, a to je da samo sebe smatraju jedinim dosljednim sljedbenicima sunneta (prakse poslanika Muhameda), a svoju interpretaciju islamske tradicije jedinom valjanom.

Detaljnom analizom možemo raspoznati četiri osnovne frakcije koje se u muslimanskim zemljama bore za prevlast unutar pokreta nastalog oko učenja i djelovanja reformatora sa Arabljanskog poluotoka, Šejha Muhammeda bin Abdul-Vehhaba.

Zvaničnu i oficijelnu struju koja uživa podršku vladajuće porodice u Saudijskoj Arabiji čine es-selefijjetu et-taklidijjun- tradicionalni konzervativci koji su izrazito apolitični i koji za militantne selefije poput Usame bin Ladina tvrde da „samo čine nered na zemlji".

Selefijjetu- s-sahva (sahva- buđenje) ili reformističke selefije su pravac koji uživa najveću podršku među selefijama kako u Kraljevini, tako i van nje. Oni se zalažu za islamizaciju društva putem postepenih reformi, odgoja, obrazovanja i ideološkog sučeljavanja sa sekularistima i liberalima zapadnog kova. Protiv su nasilnih metoda i konstantno evoluiraju u svojim stavovima usvajajući sve više otvorene i liberalne vrijednosti netipične za tradicionalne selefije.

Selefijjetu -l-džihadi-š- šer'i ili džihadisti „legalnog džihada" su militantno krilo selefizma koji zagovaraju borbu kao strogu vjersku dužnost svakog muslimana, ali samo tamo gdje su muslimani napadnuti i gdje je neprijatelj jasno definisan (kakva su krizna žarišta širom svijeta i u koja se BiH ubrajala tokom proteklog rata).

Kome se prikloniti

Stanje borbenog duha, samim time i ideologija džihada,  bilo je neodrživo u mirnodopskom periodu, i čak štaviše, riskantno s obzirom da je lako moglo dovesti do nelegalnog, pa čak i terorističkog djelovanja, što je pokazalo hapšenje (25. septembra 1997.) i procesuiranje tzv. Bugojanske grupe

Nakon rata u Bosni i Hercegovini glavni okvir u kojem je pokret selefija djelovao u našoj zemlji bila je organizacija Aktivne islamske omladine (AIO) iza koje je stajao neformalni Džemat (vjerska zajednica) sastavljen od Bosanaca i Arapa, bivših pripadnika odreda El-Mudžahidin. Tokom rata i neposredno nakon njega oficijelno učenje odreda El-Mudžahidin, kasnije AIO, bilo je ono selefijjetu el-džihad  eš-šer'i- odnosno džihadista „legalnog džihada" koji nije bio sklon tekfiru  niti terorističkom djelovanju. Upravo se u ovoj iznijansiranoj podjeli krije odgovor na pitanje zbog čega ideolozi selefijjetu el-džihad et-tekfiri, koji će kasnije postati poznati kako El-Kaida nikada nisu pokazivali previše simpatija prema odredu El-Mudžahidin i njihovoj viziji islamske borbe pod patronatom multietničke armije koja se zvanično borila za demokratski uređeno društvo. To ne znači da nije bilo pokušaja da se tokom rata, a i nakon njega, takvi stavovi nametnu bosanskim selefijama, ali je zvanično rukovodstvo oličeno u Šuri (savjetodavnom vijeću Džemata) uspjelo sačuvati oficijelno učenje od dodatne radikalizacije. To objašnjava i slučaj udaljavanja radikalnog londonskog šejha egipatskog porijekla Ebu Hamze Masrija iz redova Odreda.

Odlaskom grupe pripadnika AIO na studije u arapski svijet, prije svega Jordan i Saudijsku Arabiju, počinje proces postepenog transformisanja službene ideologije najjače selefijske organizacije u Bosni i Hercegovine iz selefijjetul-džihad u selefijjetu-s-sahva. Tom procesu je doprinijela činjenica da je i značajan broj Arapa koji su dotad vodili selefijsku zajednicu napustio BiH, a njihovo mjesto su, barem formalno, počeli zauzimati istaknuti i provjereni bosanski kadrovi iz odreda El-Mudžahidin, koji su vodili AIO i koji nikada nisu bili upoznati sa ideološkim finesama unutar selefijskog pokreta u svijetu. Još jedan bitan faktor koji je ubrzao ovu transformaciju bila je činjenica da je rat bio već odavno završen i da su izgledi za obnavljanje sukoba bili mali. Ne samo rukovodstvu, nego i većini članstva bilo je jasno da se mora naći neka druga ideja vodilja, zbog čega je u krajnjoj liniji i osnovana Aktivna islamska omladina, kako bi se članstvo održalo na okupu. Stanje borbenog duha, samim time i ideologija džihada,  bilo je neodrživo u mirnodopskom periodu i čak štaviše, riskantno s obzirom da je lako moglo dovesti do nelegalnog, pa čak i terorističkog djelovanja, što je pokazalo hapšenje (25. septembra 1997.) i procesuiranje tzv. Bugojanske grupe. Zato se pristupilo postepenom redefiniranju pripadnosti selefijskom pokretu. Treba napomenuti da u periodu koji je prethodio prihvatanju ideja sahve (mirnog preporoda) pripadnici AIO nisu rado prihvatali da ih se naziva selefijama, niti su se doživljavali kao sljedbenici tog pokreta. Sebe su nazivali mudžahidima. Tek kasnije će, nakon što ih je javnost okarakterisala kao vehabije, početi objašnjavati kako je taj termin neprihvatljiv i kako su oni ustvari selefije.

Daljnje naučavanje i insistiranje na oružanoj borbi kao jedinom mehanizmu afirmacije islama u Bosni, ali i svijetu, nije bilo održivo. Zato je većina Bosanaca uključenih u rukovodstvo AIO kao i značajan broj daija (misionara) s oduševljenjem prihvatio stavove autoriteta selefijjetu-s-sahva iz islamskog svijeta koji su naučavali da se može biti „dobar musliman i sljedbenik sunneta", a da se nužno ne mora učestvovati u džihadu ili oružanoj borbi. Teoretisanje o tome kako se društvenim angažmanom i davom (misionarskim radom), a ne samo borbom, društva mogu islamizirati, postepeno je počelo preovladavati u selefijskom diskursu unutar BiH, ali i među bosanskim studentima čiji broj u tom periodu nije bio neznatan.

Nakon rata počinju se objavljivati prvi prijevodi tekstova Selmana el-Aude i Sefera el-Havalija u selefijskom magazinu Saffu, a bosanskohercegovačke selefije počinju zastupati liberalnije stavove, otvoreno govoriti o korigovanju nekih grešaka koje su se činile ranije, ali i otvoreno osuđivati terorističke akcije i terorizam u ime islama i selefizma

U tom periodu počinju se objavljivati prvi prijevodi tekstova Selmana el-Aude i Sefera el-Havalija u selefijskom magazinu Saffu, a bosanskohercegovačke selefije počinju zastupati liberalnije stavove, otvoreno govoriti o korigovanju nekih grešaka koje su se činile ranije, ali i otvoreno osuđivati terorističke akcije i terorizam u ime islama i selefizma.

Iz  ovog je očito da je proces „dedžihadizacije" bio dug,  postepen i da je na njega utjecalo više faktora, te da je uz rijetke izuzetke, prošao skoro neprimijećeno. Međutim, kako je vrijeme odmicalo počele su se pojavljivati manje skupine nezadovoljnih selefija koji su sve otvorenije ukazivale na ono što su smatrali nedopustivim skretanjima „ulijevo" i kojima se takva liberalizacija stavova nije sviđala. Oni se okupljaju oko novih autoriteta, poput spomenutog Nusreta Imamovića, Jusufa Barčića i čitave plejade mladih do tada nepoznatih daija, i pokušavaju u selefijsku ideju ponovo udahnuti džihadski duh, ali ovaj put ne onog džihada koji se borio u okvirima vojske jedne demokratske države, nego duh internacionalnog džihada koji sva društva uređena na demokratskim principima smatraju odmetničkim. Kao reakcija na proces „dedžihadizacije" BH-selefija uslijedilo je organizacijsko-ideološko jačanje odmetnutih selefija koji zagovaraju nespojivost islama i demokratskog uređenja društva, a koji su u nekoliko zadnjih godina našli simpatizere među novom generacijom mladih selefija ne samo u BiH, nego i u regionu. Tako smo na stranicama, poput www.putvjernika.com, koje sa nepoznatih lokacija uređuju oni koji za sebe tvrde da su jedine ispravne selefije, počeli bivati bombardirani saopštenjima u kojima se Islamska zajednica BiH proglašava nevjerničkom, a namaz (molitva) koji predvodi imam koji zagovara ili poziva na učešće vjernika u demokratskim izborima ili civilnom društvu neispravnim.

Zbog insistiranja na učenju o tome kako su muslimanska društva današnjice ustvari nevjernička, jer ne sude po Božijim zakonima, kao i svi oni koju su zadovoljni da žive u takvom društvu i koji su zadovoljni da im se sudi po zakonima koji nisu Božji, te učenja da se istinski vjernici moraju iseliti u zajednice koje su uređene "prema volji Božjoj" po uzoru na iseljenje Božjeg poslanika iz Mekke u Medinu (ar. hidžra), sljedbenici tekfira moraju napustiti takva društva 

Njihova argumentacija je teološki vrlo jednostavna i izrazito simplistički postavljena: Islam naučava da je Bog jedan, apsolutni vladar i gospodar, koji jedini propisuje šta je dobro, a šta zlo. Biti musliman znači biti predan Božjoj volji i uskladiti svoj život sa normama dobra i zla koje Bog propisuje. Ovo usklađivanje nije samo na nivou ličnog i privatnog, nego i kolektivnog života, što podrazumijeva ustroj društva tj. države u skladu sa normama šerijata. Iz ovog proizilazi da svaki musliman koji je zadovoljan da živi u društvu uređenom na normama drugačijim od onih koje oni vide kao islamske, prestaje biti musliman, jer je odabrao sistem vrijednosti koji nije muslimanski. Takav je prihvatio da mu neko drugi pored Boga propisuje norme dobra i zla, što je ravno herezi. Istovremeno, svako učestvovanje u demokratskim i političkim procesima, bilo kroz nominovanje u političkim partijama ili puko podržavanje sistema kroz glasanje, predstavlja uzurpiranje Božjeg prava da propisuje šta je dobro, a šta zlo (što se čini u parlamentarnoj proceduri kroz      donošenje zakona o tome šta građani smiju, a šta ne smiju raditi). To objašnjava istupe  koji su se mogle čuti u Gornjoj Maoči o kojima ovih dana čitamo, a u kojima se muslimani pozivaju da ne glasaju na izborima, a zbog istih razloga oni na prvom pojavljivanju pred sudijom nisu htjeli pokazati da poštuju sud jer bi to za njih bilo djelo koje ih izvodi iz vjere (ar. mukefirat).

Ovo učenje o tome da samo Bog može propisivati zakone i da pravi vjernik može živjeti samo u društvu koje počiva na tim normama i da je obavezan zanijekati svaki drugi sistem vrijednosti poznato je u islamskim teološkim krugovima kao doktrina o hakimijjetu (ar. vlasti). Upravo je ovakvo razumijevanje društva i države dovelo sljedbenike tekfira do druge specifičnosti njihovog učenja, a to je učenje o obavezi hidžre. Zbog njihovog insistiranja na učenju o tome kako su muslimanska društva današnjice ustvari nevjernička, jer ne sude po Božijim zakonima, kao i svi oni koju su zadovoljni da žive u takvom društvu i koji su zadovoljni da im se sudi po zakonima koji nisu Božji, te učenja da se istinski vjernici moraju iseliti u zajednice koje su uređene "prema volji Božijoj" po uzoru na iseljenje Božijeg poslanika iz Mekke u Medinu (ar. hidžra), oni moraju napustiti takva društva. S obzirom da danas ne postoji niti jedna država u svijetu u kojoj se primjenjuju zakoni šerijata onako kako ih shvataju sljedbenici tekfira, njima ostaje jedino da se povuku (učine hidžru) iz društava u kojem žive i da pokušaju osnovati vlastite komune daleko od očiju javnosti gdje bi živjeli u skladu sa zakonima šerijata kako ih oni tumače. To je ono što je ova skupina pokušala organizovati u Gornjoj Maoči, i u čemu ih država pokušava omesti i zbog čega su vjerovatno i izvedene optužbe o „ugrožavanju teritorijalne cjeline BiH i napadu na ustavni poredak BiH".

Skupina uhapšena u akciji u Gornjoj Maoči se smatra (a istraga bi trebala dokazati da li je to tačno) pripadnicima ove tvrdolinijaške struje koja, iako još nije pokazala znakove otvorenog militantizma, jeste zauzela jasan stav prema državi i društvu ustrojenom prema demokratskim normama. Sudeći prema prvim reakcijama koje su uslijedile nakon hapšenja Nusreta Imamovića i njegovih sljedbenika od strane njegovih simpatizera koji nisu privedeni tog dana, a koji, između ostalog, za sve što se desilo okrivljuju i redakciju magazina Saff za koju tvrde da je vodila hajku protiv njih, ovaj sukob unutar selefija će se nastaviti bez obzira na to šta će zvanična Islamska zajednica, BH-društvo ili država (ne)poduzeti.

^{[1] Tom prilikom su uhapšeni: Imamović Nusret, rođen 26. 09. 1971. godine u Lipovici u opštini Kalesija, prijavljen u Kalesiji, a nastanjen u Gornjoj Maoči, Barčić Safet, rođen 14. 05. 1967. godine u opštini Kalesija, prijavljen u opštini Srebrenik, a nastanjen u Gornjoj Maoči, Bosnić Edis, rođen 25. 05. 1980. godine u opštini Bosanski Novi/Novi Grad, prijavljen u mjestu Maoča, Brčko distrikt BiH, koji boravi u Gornjoj Maoči, Hodžić Dževad, rođen 20. 10. 1971. godine u Prijedoru, prijavljen u Brčko distriktu BiH, koji boravi u Gornjoj Maoči, Ribić Hajrudin, rođen 10. 04. 1970. godine u opštini Brčko, prijavljen u mjestu Maoča, opština Srebrenik, a nastanjen u Gornjoj Maoči, Midžić Senad, rođen 17. 09. 1971. godine u Bihaću, prijavljen u Bihaću, koji boravi u Gornjoj Maoči, Čekić Mersed, rođen 21.05.1963. godine uopštini Gradačac, prijavljen u Brčkom a koji boravi u Gornjoj Maoči i jedan strani državljanin čije ime nije objavljeno u prvim saopštenjima Tužiteljstva BiH, tek naknadno je sopšteno kako je strani državljanin ustvari Adnan Rustemi koji je posjedovaoo hrvatsko držvljanstvo.}